Starzenie się społeczeństwa a PPK. Czy systemy oszczędzania nadążają za potrzebami seniorów?
Europa się starzeje i Polska na jej mapie nie jest wyjątkiem. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w 2023 r. na 37,6 mln Polaków blisko 9.9 mln stanowiły osoby w wieku 60 lat i więcej1. Oznacza to, że ponad jedna czwarta populacji Polski to seniorzy. Wśród nich najliczniejszą grupę (25,5%) stanowiły osoby w wieku 65-69 lat. Co więcej, prognozy Głównego Urzędu Statystycznego wskazują, że w 2050 r. osoby w wieku 60+ będą stanowiły nawet 40 proc. społeczeństwa. Bezpieczeństwo finansowe osób starszych, solidarność międzypokoleniowa i społeczna to wyzwania, z którymi polskie społeczeństwo prędzej czy później będzie musiało się zmierzyć. Czy jesteśmy na to przygotowani?
Dane demograficzne pokazują, że żadne państwo europejskie nie osiąga już poziomu urodzeń, który pozwalałby na zastępowalność pokoleń. Polska otwiera niechlubne zestawienie krajów z najtrudniejszą sytuacją demograficzną ze wskaźnikiem zastępowalności pokoleń na poziomie 1,112. W perspektywie kilkunastu lat system emerytalny, może być tak obciążony, że emerytury dzisiejszych 30 i 40 latków będą niewystarczające, by zachować standard życia zbliżony do tego sprzed momentu przejścia na emeryturę. Odpowiedzialna polityka senioralna powinna zachęcać do dodatkowego oszczędzania na przyszłą emeryturę po to, by zapewnić sobie bezpieczeństwo finansowe po zakończeniu aktywności zawodowej.
Czy istnieje panaceum?
Polityka senioralna opiera się obecnie na trzech filarach - skupia się na bezpieczeństwie finansowym, utrzymaniu aktywności osób starszych i opiece nad tymi, którzy wymagają pomocy. Wydaje się, że w kontekście aktualnych prognoz demograficznych budowanie bezpieczeństwa finansowego seniorów to jedno z najważniejszych wyzwań społecznych i gospodarczych. Mam tu na myśli nie tylko działania doraźne, związane np. z bezpiecznym korzystaniem z bankowości elektronicznej, czy ostrzeganiem przed oszustwami finansowymi (takimi jak fałszywe sms-y czy metody “na policjanta”, “na wnuczka”), lecz przede wszystkim rozwiązania, które pomogą zapewnić godne warunki życia oraz niezależność i poczucie stabilności w długim terminie.
Modelowym przykładem takiego rozwiązania są Pracownicze Plany Kapitałowe. Dzięki systemowi współfinansowania przez pracownika, pracodawcę i państwo, PPK pozwalają gromadzić realny kapitał, który może istotnie uzupełnić świadczenia z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W ten sposób długoterminowe oszczędzanie w PPK pozwala utworzyć poduszkę finansową na przyszłość, tak by przejście na emeryturę nie wiązało się z radykalnym pogorszeniem standardu życia, do którego przywykliśmy.
Co szczególnie istotne, PPK zostały zaprojektowane w ten sposób, by były atrakcyjne nie tylko dla wybranej grupy, ale dla szerokiego grona uczestników. Systemowe rozwiązania sprawiają, że Pracownicze Plany Kapitałowe umożliwiają demokratyzację produktów finansowych. Po pierwsze PPK to program bardzo elastyczny - skierowany do osób w różnym wieku i umożliwia oszczędzanie już od początku kariery zawodowej. Po drugie, jego przystępność polega na systematycznym oszczędzaniu niewielkich kwot, dopasowanych do poziomu wynagrodzenia w długim terminie. Na korzyść uczestnika działa więc systematyczność i “magia” procentu składanego. Trzeba także podkreślić, że środkami zgromadzonymi na rachunkach uczestników zarządzają profesjonalne instytucje, a polityka inwestycyjna funduszu zdefiniowanej daty dopasowana jest do wieku uczestnika i zmienia się wraz ze zbliżaniem się do osiągnięcia daty docelowej. Oszczędności zgromadzone na rachunku PPK są prywatną własnością uczestnika i podlegają dziedziczeniu.
Zrozumienie klienta to klucz do sukcesu
Jednym z kluczowych elementów budowania bezpieczeństwa finansowego jest edukacja finansowa, a wiemy, że jako Polacy mamy w tym temacie sporo do nadrobienia. Nawet jeśli oszczędzamy, nasze środki lokujemy często na kontach bieżących lub w gotówce, przez co jest ono jest nieefektywne. W badaniu “Zdrowie Finansowe Polaków” WIB i EFPA Polska, którego PFR TFI było partnerem, aż 72 proc. ankietowanych wskazało tę potrzebę zwiększenia swojej wiedzy lub umiejętności finansowych.
Wdrożenie Pracowniczych Planów Kapitałowych zainicjowało szeroką dyskusję na temat naszej wiedzy – jako społeczeństwa - na temat zarządzania finansami osobistymi, funkcjonowania systemu emerytalnego i świadomego budowania poduszki finansowej na przyszłość. Dostarczając rzetelnych informacji na temat PPK, oszczędzania długoterminowego, mechanizmów działania rynku finansowego, eliminujemy bariery i wspieramy kształtowanie bardziej świadomych klientów, gotowych do korzystania z bardziej zaawansowanych produktów. Poprzez działania edukacyjne budujemy też z klientami bardziej trwałe relacje oparte na wiedzy i zaufaniu.
Co istotne, treści i kanały komunikacji powinny być dostosowane do specyfiki pokoleń. Przykładowo przedstawiciele dojrzałych pokoleń zwykle preferują bezpośredni kontakt i osobiste podejście. Personalizacja komunikacji finansowej jest niezbędna do tego, by dotrzeć do jak największego grona odbiorców. Klienci powierzają instytucjom finansowym swoje środki, dlatego tak ważne jest empatyczne podejście, zwłaszcza do osób starszych. Empatia w sektorze finansowym to nie tylko narzędzie do budowania relacji, ale także przewaga konkurencyjna w zdobywaniu lojalności i długoterminowego sukcesu. Słuchanie i wyciąganie wniosków pozwalają lepiej dopasować usługi, zwiększa się poczucie bezpieczeństwa, a klienci czują się zrozumiani.
Widzimy, to na przykładzie PPK, gdzie otwartość, indywidualne podejście i zaangażowanie doskonale się sprawdziły. Od początku wyszliśmy z założenia, że jeśli program PPK ma być skierowany do wszystkich, musi uwzględniać różne potrzeby komunikacyjne i różne kanały kontaktu. Inne oczekiwania w zakresie komunikacji ma wchodzący na rynek pracy dwudziestolatek, a inne pięćdziesięciolatek - każda z tych grup wiekowych wymaga więc innego podejścia, dostosowanego zarówno do ich wrażliwości, jak i sposobu odbierania informacji.
Nowe spojrzenie na generację Silver
Proces starzenia się społeczeństwa to zjawisko złożone, które obecnie niejednokrotnie wymusza na nas zmianę dotychczasowego postrzegania osób w wieku dojrzałym. Wizerunek osoby starszej jako nieporadnej, schorowanej i zależnej od innych, zderza się ze zmianą w stylu życia osób 60+, które nie tylko żyją obecnie dłużej, ale też w lepszej kondycji niż jeszcze kilkanaście lat temu. Osoby te nie są bierne, wycofane czy ograniczone ze względu na wiek. Dzisiejsi sześćdziesięcioparolatkowie są aktywni zawodowo, podróżują, korzystają z technologii, dbają o zdrowie i kondycję. Często też dystansują się od słowa „senior”, ponieważ wizerunek kreowany przez media, nie odzwierciedla ich stylu życia. Z tego względu istnieje potrzeba zmiany w sposobie przedstawienia społecznego obrazu starzenia - nie może ograniczać się on do przedstawienia deficytu, ale powinien pokazywać jego różnorodność i potencjał3.
W dyskursie społecznym coraz głośniej mówi się o silnej potrzebie zmian w sposobie postrzegania osób starszych. Liczba seniorów w Polsce jest wysoka i z roku na rok będzie coraz wyższa, dlatego coraz bardziej zwraca się uwagę na potencjał konsumencki tej grupy. W kontekście oszczędzania długoterminowego, obecnie priorytetem powinno być przekonanie do niego jak największej liczby osób, ponieważ w innym wypadku czekają nas emerytury zbyt niskie, by utrzymać choćby zbliżony standard życia, nie mówiąc już o realizacji odkładanych przez lata planów i marzeń.